SUKUK NEDİR?

SUKUK NEDİR ?

Sukuk finansal kaynak toplamak için kullanılan bir enstrümandır. Para piyasalarında bono ve tahviller için senet kelimesi kullanılırken, İslami finansman prensiplerine göre ortaya çıkan bonolara sukuk adı verilmektedir. Sukuk faizi yasaklayan İslam kuralları ve yatırım prensipleri ile tam olarak uyumlu olan menkul kıymetlerdir.

Sukuk, faiz getirisi yerine kar payı ve kira getirisi sağlamak üzere tasarlanan, varlığa dayalı bir menkul kıymet (VDMK) çeşididir. Her türlü faiz almanın veya vermenin yasaklandığı İslam hukukuna uygun olarak tasarlanan sukuk, ilgili varlık üzerindeki mülkiyet hakkını ve söz konusu varlıktan elde edilen gelirler üzerindeki hakları temsil eden bir finansal araçtır.

Sukuk yatırımcısı, hissesi oranında sukukun dayandırıldığı varlığa sahip olma veya ilgili varlığın sağladığı getiriden pay alma hakkını elde eder ve ayrıca belirli periyotlarda sabit veya değişken getiri sağlar, sukuk ikincil piyasalarda alım satıma konu edilebilen faizsiz sermaye piyasası ürünüdür.

Sukuk 5 farklı dayanağa bağlı olarak oluşturulabilir.

• Sahipliğe Dayalı Sukuk

• Yönetim Sözleşmesine Dayalı Sukuk

• Alım-Satıma Dayalı Sukuk

• Ortaklığa Dayalı Sukuk

• Eser Sözleşmesine Dayalı Sukuk

Kira Sertifikalarının (Sukuk) Özellikleri

Kira sertifikaları (Sukuk), satın alınan veya kiralanan herhangi bir varlığın, finansmanı için ihraç edilen, ilgili varlıktan elde edilen kira geliri payını temsil eden sertifikalarıdır. Varlık kiralama şirketleri (VKŞ) tarafından ihraç edilen kira sertifikalarını ellerinde bulunduranlar hisseleri oranında ilgili varlığın sağladığı kira getirisinden pay alırlar.

• Kira sertifikaları sabit ya da değişken getirili olabilir.

• İhraççının ihraç ettiği kira sertifikalarına sahip olan yatırımcılar bu kıymetlerin bir kısmını ya da tamamını vadesinden önce piyasa şartları dâhilinde ihraççıya geri satılabilir.

• Sabit getirili kira sertifikası ihraçlarında getiri önceden belirlenir. Bu sayede kira sertifikası satın alan yatırımcılar vade sonunda hesaplarına geçecek tutarları önceden bilebilirler. Kira sertifikası ihraçlarının getiri oranlarının ihraç bazında değişeceği unutulmamalıdır.

• İhraçlarda somut dayanak varlıklar kullanılır

SUKUK ÇEŞİTLERİ:

Sukuk sertifikaları, ihraç edilme amaçlarına ve sağladıkları finansman türüne göre çeşitli isimler alırlar. Temel olarak 5 çeşit sukuk sertifikası vardır: Bunlar, Mudaraba, Muşaraka,Murabaha, İcara ve İstisna sukukudur.

· Mudaraba Sukuku

Söz konusu bir varlık üzerinde eşit paylara bölünmüş mülkiyet hakkını gösteren ve varlığın getirisinin eşit paylara bölüştürüldüğü yatırım sertifikalarıdır. Mudaraba sukuku genellikle büyük ölçekli yatırımların finansmanında kullanılır.

· Müşaraka Sukuku

Müşaraka sukuku ile mudaraba sukuku birbirine çok benzer. Aralarındaki en önemli fark sukuk sertifkalarını ihraç edenlerle bu sertifikaları satın alanlar arasında bir katılım sözleşmesinin mevcut olmasıdır. Muşaraka sukuku ortaklık sözleşmesine dayalı proje veya yatırım finansmanı çeşididir.

· Murabaha Sukuku

Murabaha sukuku sertifikasını ihraç eden taraf ilgili emtianın satıcısı, alan taraf da emtianın alıcısıdır. Murabaha sukuku yatırımcıları dayanak emtiasının mülkiyetine sahip olurlar.

· İcara Sukuku

Kira sözleşmesine dayalı olarak kiralanan bir gayrimenkulün mülkiyeti ve kira geliri üzerindeki eşit paylara bölünmüş hakları temsil eden icara sukuku sertifikaları aynı zamanda ilgili gayrimenkulü satma ve kullanma haklarını verir. İcara sukuku yatırımcıları ilgili gayrimenkulün bakım onarım maliyetlerine payları oranında katılmak zorundadırlar.

· İstisna Sukuku

Sukuk sertifikasına konu olan ürünlerin üretilmesi için gereken finansmanın sağlanması amacıyla ihraç edilen ve eşit paylara bölünmüş sertifikalardır. İstisna sukuku sertifikalarını ihraç edenler dayanak ürünün üreticileri, satıcıları veya tedarikçileridir. Sukuk yatırımcıları da ilgili ürünün mülkiyetini ellerinde bulunduran tarafı temsil ederler. İstisna sukuku genellikle büyük altyapı projelerinin finansmanında kullanılır.

SUKUK NASIL OLUŞTURULUR?

Sukuk oluşturulması, sukukun dayandığı varlığın değerine uygun olarak fiyatlandırılması ve eşit paylara bölünmüş Varlığa Dayalı Menkul Kıymet oluşturulması işlemidir.

Bir sukuk oluşturulması için bir Kaynak firma, yani ilgili varlığın mülkiyetine sahip olan taraf, Varlık Kiralama Şirketi (VKŞ) olması gereklidir. Kaynak firma sahibi olduğu varlığı VKŞ’ye satar, VKŞ bu varlığı menkul kıymete dönüştürür ve bankalar aracılığyla yatırımcılara satar.

SUKUK İHRACI NASIL OLUR?

Devlet, reel sektör, bankalar gibi kamu ve özel sermaye şirketleri ile adi ortaklıklar her türlü sukuku ihraç edebilirler. Sukuk ihracı için hazırlanan sukuk sözleşmeleri İslami kurallara göre değerlendirilir. Yapılan değerlendirmede İslam hukukuna göre bir engel yoksa sukuk ihracına izin verilmektedir.

Varlığa dayalı menkul kıymet olan sukuklarını ihracı, çeşitli amaçlarla oluşturulan sukuk sertifikalarının yatırımcıya satılması işlemini ifade eder. Sukuk çeşitlerine göre ihraç süreçleri de farklılık gösterir.

• Tüm sukuklar ilgili VKŞ ’ler aracılığıyla ihraç edilir. İhraç edilecek sukuk sertifikalarının pay fiyatları belirlenir, ilgili borsada kote edilir, derecelendirilir ve bankalar aracılığla satışa sunulur.

• Mülkiyete Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’leri yatırımcılarından sukuk belgesi karşılığında toplanan fonları kaynak kuruluş adı verilen ve ilgili varlığın sahibi olan kuruluşa aktarır. Böylelikle ilgili varlığın mülkiyeti VKŞ’ye geçer. Daha sonra ilgili varlık kaynak kuruluşa kiralanır. Kaynak kuruluştan toplanan kira bedeli kupon karşılığında belirli dönemlerde sukuk yatırımcılarına ödenir.

• Yönetim Sözleşmesine Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’ler ilgili sukuk belgelerinin yatrırımcılara satışını gerçekleştirir ve topladıkları fonları bir yönetim sözleşmesi ile kendi vekillerine veya kaynak kuruluşa aktarır. Vekil veya kaynak kuruluş, VKŞ’nin aktardığı fonlarla kendi belirledikleri varlıklara yatırım yaparak gelir elde eder. Vekil veya kaynak kuruluş yönetim sözleşmesinde belirtilen kar oranını elde etmek üzere bu fonları yönetir. Sağlanan getiriler, yönetim sözleşmesinde belirtilen dönemlerde VHS’ne aktarılır. VKŞ, ilgili gelirleri sukuk yatırımcılarına dağıtır. İtfa tarihinde kaynak kuruluş sözleşmede belirtilen fiyattan sukukun temsil ettiği varlık ve hakları geri alır. Bu bedel içinden yatırımcıların ana paraları geri ödenir.

• Alım-Satıma Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ, ihraç ettiği alım-satıma dayalı sukuk sertifikalarının satışından elde edilen fonlar ile alım satıma konu olan varlığı satın alır. Bu varlıklar, VKŞ’nin kaynak kuruluş ile imzaladğı murabaha sözleşmesine istinaden kaynak kuruluşa devredilir. Kaynak kuruluş sözleşmede belirtilen kupon tarihlerde bu varlıklardan elde edilen gelirleri VKŞ’ye öder. VKŞ de kaynak kuruluştan aldığı ödemeleri kupon tarihinde kupon karşılığında yatırımcılara öder.

• Ortaklığa Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’nin ihraç ettiği ortaklığa dayalı sukuk sertifikaları karşılığında toplanan fonlardan, VKŞ ile kaynak kuruluş arasında imzalanan ortaklık yönetim sözleşmesine (Mudaraba) istinaden kurulan ortak girişime taahhüt ettiği sermaye tutarını öder. Kaynak kuruluş veya Kaynak Kuruluşun atadığı üçüncü kişiler ortak girişimin yönetimini üstlenir. Ortak girişimden elde edilen kar Kaynak kuruluş ve VKŞ arasında imzalanan ortaklık sözleşmesinde belirtilen oranlarda paylaştırılır. VKŞ, elde ettiği kar payını kupon tarihlerinde sukuk yatırımcılarına öder.

• Eser Sözleşmesine Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ, eser sözleşmesine dayalı olarak yatırımcılara sattığı sukuk sertifikası bedellerini toplar, eser yapımı taahhüt eden firma ile imzaladığı eser sözleşmesine ek olarak bu sözleşmeye istinaden yapılması üstlenilen eser için yüklenici kuruluşun iştiraki olan hizmet sağlayıcı ile bir kira ve satış sözleşmesi imzalar. Bu sözleşmeye istinaden Hizmet sağlayıcı VKŞ’ye sözleşmede belirtilen dönemlerde ödemeler yapar. VKŞ, sukuk yatırımcılarına belirlenen kupon tarihlerinde ödemelerini yapar. İlgili proje veya eser tamamlandığında mülkiyeti VKŞ tarafından hizmet sağlayıcıya devredilir.